Мұқағали Мақатаев
Бүгін менің туған күнім, ой пәлі-ай
(Сахна әсем безендірілген. Ортада М.Мақатаевтың суреті. Жан –жағында шарлар ілінген, қанатты сөздер жазылған.
Әсем әуен ойналып тұр. Ортада Мұқағалидың тақпақтарын жаттап немесе оқып жүрген жастар.)
Мұғалімнің кіріспе сөзі. М.Мақатаевтың өлеңдерін оқымайтын , жатқа білмейтін қазақ жоқ шығар.Ақиық ақынның өлеңдерін балауса бойжеткен мен бозбала да, жалындаған жас пен маңызы қалыңдаған қарт та жатсынбай оқиды. Оның өлеңдері таңғы шықтай таза, тау суындай мөлдір.М.Мақатаев қазақ өлеңінің Хантәңірі атанған өр тұлғалы , шалқар шабытты , біртуар ақын. «Ақынның ақындығы атақта емес, ақынның ақындығы - арда» - деп санайтын , поэзия патшасы, рухы биік , біртуар ақынымыз М.Мақатаевтың туғанына 86 жыл толып отыр. Ендеше сол кісінің құрметіне « Бүгін менің туған күнім, ой пәлі-ай» атты әдеби – сазды кешімізге хош келдіңіздер.
Оның туған күні бүкіл республика , облыс көлемінде , тіпті біз сияқты шалғайдағы мектептерде де тойланып өтуде. Мұндай шалқар шабытты ақынды еске алмау мүмкін емес.
А. «Болашаққа арыз айтып кетейін »
Орындайтын Б.Айзада 8-сын оқушысы
1-жүргізуші. Абай Құнанбаев , Ілияс Жансүгіров , Қасым Аманжолов сияқты, өз заманына лайық туған, халқының қам-қарекетін , тағдыр - талайын жүрегіне қондырған ақындардың бірі - Мұқағали Мақатаев.
2-жүргізуші. Оның ерекшелігі – ешқандай әлемге , шеңберге сыймайтындығында. Қай өлеңін оқысаңыз да туа бітті ақын екенін танисыз. Оның бірнеше өлеңіне ән жазылған. Оның себебі өлеңдері шетінен өзі сияқты аңқылдақ, шетінен әнге сұралып тұр.
3-жүргізуші . Ақынның ғұмыр жасы пенденің жасымен өлшенбейді.Қалдырып кеткен мұрасымен ерекшеленеді. Мұқағалидың басқа ақындардан артықшылығы – табиғи талантында, ойының кеңдігінде, қазақтың қара сөзінің қаймағын бала кезінен қанып ішкенінде.
Кезекті өлеңдеріне берсек.
Ә. «Қарасаз» - А.Ұлықбек , «Туған жерім» - А.Нұрғазы ,
«Автограф » - Р.Нурмұхамедәли
Ән: «Қарасазым» орын . Аубакишева Ф
1-жүргізуші.Қарапайым Қарасаз деп аталатын ауылдан шыққан Мұқағали сол аймақтың ғана емес, исі қазақ жұртының ортақ перзентіне айналды. Қазақ поэзиясындағы өз қатарларының ішіндегі шоқ жұлдыздардың ең жарығы.Ақындық қуаты мол сөз өнерінің , ақын, ақындар көшінің жалғасы.
2-жүргізуші. Мұқағали өлеңдері әрдайым көңіл пернелерін дөп басып жатады. Өлең арқылы бірде сырласыңа, бірде құрдасыңа айналып кете береді. Ақын қаламынан бірде – бір тақырып тыс қалмаған. Отан , туған жер, отбасы , достық ,адамгершілік, имандылық – осының барлығы халқының бағасын алған, халқының жүрегін дөп басқан ақ маржандай лағыл жыр болып кеткен тақырыптар.
3-жүргізуші. Өлсе өлер Мұқағали ,Мақатаев
Өлтіре алмас бірақ та өлеңді ешкі – деп жырлаған М.Мақатаев жұмбақ та қарапайым, қарапайым да, жұмбақ тұлға. Уақыт доңғалағы алға жылжыған сайын ақиық ақынның бейнесі биіктеп барады. Ол өмірдің базарынан жылап қайтқанмен ,келешектің назарынан тыс қалмады.Себебі, ол көңіл қайнарынан құлап аққан кәусар жырларымен, тауқымет пен аласапыранның арасында , от пен судың ортасында қалған қазақтың сай сүйеген сырқырататын , дауасыз дертіне шипа тапқан ақын.
Б. «Менің анкетам» өлеңі оқылады.
Ортада ойланып , әрі –бері жүрген М.Мақатаев.Абайсызда көріп қалған журналист қыз.
-Сәлеметсіз бе? Сіз М.Мақатаевсыз ба?
- Ия, дәл өзімін. Сізбен көптен бері кездесуді армандап жүр едім. Рұқсат болса бір-екі сауал қойсам.
-Айналайын қарындасым сіз – біз демей сұрағыңды төтесінен қоя бере ғой.
- Рахмет. Қағаз – қаламын шығарып , сұрақ - жауап түрінде, журналист қыз бен ақын болып, өлеңді оқи бастайды.
В. «Жазылар естеліктер мен туралы» - Ж.Жасұлан
«Бабаларым рахмет сендерге»- Д.Рустам
Ән: Сәби болғым келеді – Ораз Е 8-сын оқушысы
1-жүргізуші. Шалқар шабытты ақынның өлеңдерін қайталап оқыған сайын оның ешкімге ұқсамайтын азаматтық бейнесін, нәзік те , жұмсақ жыр жүрегінің ішкі қатпарларын көргендей боласыз.
2-жүргізуші. Өлеңі – Хантәңірі асқақ т ұрған,
Мен дегеннің жүрегін жасқап тұрған
Өйткені ол –
Мұқағали Мақатаев-
Жыр керуенін алысқа бастап тұрған.
3-жүргізуші. Поэзия ежелден – ақ азапты әлем. Сол азапты әлемде жүріп қыран ақын өз құдыретін өзі қалай дәл болжаған:
Өлеңдерім жәй болып атылғанда
Атылғанда аспаннан оқылғанда
Мылқауларға тіл бітіп, керең естіп
Жанар пайда болады соқырларға- деген ақынның , өр ақынның өміршең өлеңдеріне кезек беріледі.
Г. « Поэзия» - А.Мансур, «Қара өлең» - А.Айым,
Пай-пай өмір» - А.Бота
Ән: Әке туралы - Абсемед Д , Ахматов Ш – 8сын
1-жүргізуші. Мұқағали біздің замандағы ғажайып ақындардың бірі.Шынында да ол алаулатқан таңдардан, қарауытқан таулардан түйсік алатын, ол бізге көрінбейтін сиқыр бояулардан,бізге естілмейтін құпия дыбыстардан тоят алатын. Ол әзиз ата,ақ шашты аналар жүретін әлдендіретін, замандас құрбының мәртебесін көтеретін, бөбектің бесігін тербейтін махаббат жырларын тоғытты.
2-жүргізуші. Мұқағали - өрт ақын. Ол нені жазса да шамадан тыс тебіреніп, егіліп, еміреніп жазады. Және шынайы ,мөлдіретіп, төгілдіріп ой мен сезім теңізінің тұңғиығына көмілдіріп жазады.
3-жүргізуші Мұқағалидың өлеңдері шын шабыттың , қиын күйзеліс пен шын қуаныштан , шын сағыныштан туған. Ақын ұлы сезімге бас иіп , өз өлеңдерінде махаббат тақырыбын кеңінен суреттеген.
Ақын А.Тәжібаевтың сөзімен айтсақ: « Махаббат - сезім. Ол адамның
ішкі рухы, тозбас қуаты. Махабатты сезімге ерлік,жүректілік керек. Мұқағалиды құдыретті ақын ететін де сол ерлік болатын.
«Ғашықпын» - Еңлік , «Фариза» - Демежан
«Үш бақытым» - жүргізушілердің орындауында
1.Ең бірінші бақытым-Халқым менің
Соған берем ойымның алтын кенін
Ол бар болса, мен бармын қор болмаймын
Қымбатырақ алтыннан нарқым менің
2. Ал екінші бақытым тілім менің
Тас жүректі тілім мен тілімдедім
Кей – кейде дүниеден түңілсем де
Қасиетті тілімнен түңілмедім.
3.Бақытым бар үшінші - Отан деген
Құдай деген кім десе , Отан дер ем
Оты сөнген жалғанда жан барсың ба
Ойланбай-ақ кел дағы, от ал менен
4.Үш бірдей бақытым бар алақанда
Мені мұндай бақытты жаратар ма
Үш күн нұрын төгеді аспанынан
Атырау,Алтай, Арқа, Алатауға!!!
1-жүргізуші: Өлең өнер , өлең дерт, оны туа біткен талант иесі шын талант қана өмірге әкеледі.Ақын әкелген әрбір сөз жүректерге ән болып, әуен болып жетіп жатыр.Оның әндері таңғы шықтай мөлдір,сырлы , әуезді.
2-жүргізуші: Бүгін Мұқағали жұлдызы қазақ өлеңінің аспанында ерекше нұрланып,жанып, жарқырап, көрініп тұр.Сұлтанмахмұт,Ілияс,Қасым жұлдыздарындай көзге оттай басылып,ыстық көрінетін ол жұлдызды басқалардың жұлдызымен шатастыру мүмкін емес.Атырауға барсаң да, Арқа мен Алтайға барсаңда да алдыңнан Мұқағали шығады. Мұқағали жұлдызы жарқырайды.
3-жүргізуші: Ақынның «Аманат» жыр жинағы 2000 жылы Мемлекеттік силыққа ие болды. Бүгінде Мұқағалидың 13 кітабы бойынша 1834 өлең,19 поэмасы бар екені анықталып отыр.Мұқағалидың өлеңдерін жыр сүйетін қауым іздеп жүріп оқитын болды.Ақынның өлеңдеріне 100-ден астам ән жазылды. Бүл әндер бүгінде барша жұрттың жүрегінен берік орын алып,қуанышы мен қайғысын бөлісетін айнымас жан серігіне айналды.
Д. «Не силайды, не береді келер күн» - Е.Назар, «Музаға» - Б.Айсұлтан
Ән Аңса жаным - Қалдықабақова А
1-жүргізуші: Ақынды ақын оятпаса, болмайды,
Ақынды ақын таяқтаса, ол қайғы
Ақынға ақын басынан –ақ жуықты
Барлық ақын бір анадан туыпты
Ақын – еркін құс.Ойындағысын бүкпелемей айта алады. Айтылған сөз – атылған оқпен тең , қайтып орнына келмейді, қорамсағында неше оғы болса , қалаған кезінде атып жібереді.Ақынның ақындығы осында.
2- жүргізуші: Жыр басы Қарасаздан басталған М.Мақатаев бүгінде ән болып қалықтап,жыр болып жұлдыздармен сырласып, сонау поэзия әлемінде шырқап барады. Өлең өлмейді, ендеше оны жазған ақын да өлмейді.Олай болса , Мұқали көз жұмған жоқ.Қатарымызда, күнбе – күн қасымызда.Әне ол мұзбалақ қырандарша дүр сілкініп,бүкіл залды бір өзі толтырып, жазық маңдайы жарқырап,жалтырап жыр оқып тұр. Ол мөлдірліктен , тазалықтан, биік адамгершіліктен тұрады.
3-жүргізуші : Қазақ халқының бір ғана Абайы болса,Мұқалиы да жалғыз. Құдіретті ақынға көз тірісінде көрсетілмеген құдыреттің , берілмеген сый-сияпаттың орнын толтырудың бір жолы, бір жөні бар: ол ақынның қисапсыз рухани қазынасы ұлт игілігіне асыруға асығу.Мұқағалидай ақыны бар халық - бақытты.
Е. «Шеше сен бақыттысың» - Элдос , «Шыда, шыда» - Асия
Ән:
1-жүргізуші. Қуат алып Абайдың тіл күшінен
Жыр жазамын Абайдың үлгісімен
Абай болып табынсам бір кісіге
Абай болып түңілем бір кісіден .
2-жүргізуші: Жыр кеңістігі - шексіз, ал сен дарасың
Ғасырыңды жырлап өткен данасың
Табындырып , сағындырып біздерді
Хантәңірідей биіктеп сен барасың
3-жүргізуші:
Қазаққа тән қара өлеңге табынды
Ата-баба дәстүрінен ап үлгі
Ұшан-теңіз ұлылықты паш еткен
Мұқағали - поэзия алыбы
Ж. «Не пайда күрсінгеннен , өкінгеннен» - Ж.Алпамыс
«Көнеміз де» - Р.Нурмухамедәли
1- жүргізуші: Өлең барда шырқатып мен жазамын
Ұрпағымын мен мына кең даланың
Мұқағали секілді бәйтеректі
Алып кеткен ажалға таң қаламын
2-жүргізуші: Сен қазақтың қазақтығын жырладың
Ашып айттың қазағымның мұң – зарын
Сол даңқыңды ұрпағыңа жеткізген
Қара өлеңің жалындаған жырларың
3-жүргізуші: Зулап күндер, жылдар аунап барады
Жырларыңнан қазақ бақыт табады
Қадіріңді сәл кешірек білсек те
Мәңгі есімің жадымызда қалады.
Ән Бақыт деген - Алтынбек Г
Мұқағалидың есіміне арналған « лебіздер» Оқушылар әріптер алып шығып лебіздерін айтады.
М – Мұқағалидың
Ұ – ұрпаққа
Қ – қалдырған
А – аманатын
Ғ – ғасырлар
А – арнасына
Л – лайық деп
И – иіліп, бас иеміз (барлығы)
Мұғкалімнің қорытынды сөзі: Мұқағали: «Қарасаз-ай,қайран-ай деген сөздерді қайталап айтатын» біз де қайран-ай» деп қамығамыз. Міне, ақынның соңғы жыры. Жүректі тіліп өткендей өксікке толы реквиемі . «Жан азаса».
Бір күндік сәуле
Бір күндік жарық мек